تاریخچه برنج: از خاستگاه تا سفره‌های ایرانی

برنج یکی از مهم‌ترین غلات جهان است که بیش از نیمی از جمعیت جهان آن را به‌عنوان غذای اصلی مصرف می‌کنند. در این مقاله، رسانه گل سورو به تاریخچه برنج می پردازد. امروزه برنج  نه‌تنها نقش کلیدی در تغذیه دارد، بلکه تاریخچه‌ای جذاب و پررمزوراز دارد. به‌ویژه برای ما ایرانیان که برنج جایگاه ویژه‌ای در سفره‌هایمان دارد، دانستن خاستگاه و چگونگی گسترش آن در جهان و ایران می‌تواند بسیار جالب باشد.

خاستگاه برنج در جهان

اگرچه درباره دقیق‌ترین نقطه پیدایش برنج وحشی اختلاف‌نظر وجود دارد، اما بیشتر پژوهشگران معتقدند که بیش از ۱۴ هزار سال پیش، این گیاه به‌صورت خودرو در شرق آسیا و آفریقا رشد می‌کرد. بااین‌حال، قدیمی‌ترین شواهد باستان‌شناسی از کشت برنج به حدود ۹ هزار سال پیش در چین (دره یانگ‌تسه) بازمی‌گردد. پس از اهلی‌شدن برنج در شرق آسیا، این محصول به‌تدریج به جنوب و غرب آسیا و سپس اروپا راه یافت.

جالب است بدانید که کشت برنج در اروپا سابقه چندان طولانی ندارد و اولین بار در قرن سیزدهم میلادی در انگلستان کشت شد. حتی واژه انگلیسی “Rice”نیز ریشه یونانی دارد. با کشف قاره آمریکا و استعمار آن توسط اروپایی‌ها، برنج به این منطقه نیز وارد شد. در سال ۱۶۴۹، برای اولین بار در ایالت کارولینای آمریکا برنج کشت شد که بردگان آفریقایی نقش مهمی در تولید آن داشتند.

امروزه هند و چین بزرگ‌ترین تولیدکنندگان برنج در جهان هستند و حدود ۶۰ درصد مصرف جهانی آن نیز متعلق به قاره آسیاست. برخی نظریه‌ها نیز خاستگاه برنج را استرالیا می‌دانند، اما شواهد محکمی برای این ادعا وجود ندارد و شرق آسیا همچنان به‌عنوان مهد اصلی برنج شناخته می‌شود.

تاریخچه برنج در ایران

برنج در ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و یکی از اصلی‌ترین مواد غذایی در سفره ایرانیان است. اگرچه زمان دقیق ورود برنج به ایران مشخص نیست، اما شواهد نشان می‌دهد که حداقل از دوره هخامنشیان، کشت برنج در ایران رواج داشته است. در آن زمان، مناطق خراسان و مازندران مراکز اصلی کشت برنج بودند، اما گیلان در آن دوره نقشی در تولید این محصول نداشت.

درباره شروع کشت برنج در گیلان روایت‌های مختلفی وجود دارد. مسعود پورهادی در کتاب “فرهنگ خوراک مردم گیلان” اشاره می‌کند که برنج در دوره ساسانیان و به‌همت برزویه طبیب از هند به گیلان آورده شد. بااین‌حال، گسترش کشت برنج تا اواخر دوره ساسانی طول کشید، زیرا مردم گیلان پیش‌ازآن بیشتر از طریق شکار و دامداری زندگی می‌کردند.

نوشته‌های تاریخی مانند گزارش ابن‌اثیر نیز نشان می‌دهد که در قرن چهارم هجری، کشت برنج در گیلان رواج داشته است. او در کتاب خود به داستانی اشاره می‌کند که در آن مرداویج زیاری، قاصدی را برای آوردن برادرش وشمگیر به گیلان می‌فرستد و او را در حال کشت برنج در زمین‌های گِل‌آلود می‌یابد.

قدیمی‌ترین سند مکتوب درباره تاریخچه برنج در شمال ایران متعلق به علی‌ابن‌سهل طبری، پزشک مازندرانی قرن دوم هجری است. او در کتاب “فردوس‌الحکمه” به خواص غذایی برنج اشاره کرده و حتی از برنجی در طبرستان یاد می‌کند که ۴۰ سال عمر داشته است!

برنج در دوره صفویه و شیوه پخت امروزی

روش پخت برنج به شکل امروزی (پلو) از دوره صفویه در ایران رواج یافت. در آن زمان، برنج به‌عنوان یک غذای اشرافی در دربار پادشاهان صفوی طبخ می‌شد و همراه با غذاهای مجلل سرو می‌شد.

برنج با قدمتی ۱۴ هزارساله، یکی از قدیمی‌ترین گیاهان خوراکی و دومین منبع تغذیه جهان پس از گندم است. در ایران نیز این محصول دست‌کم دو هزار سال است که کشت می‌شود و همواره جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ غذایی ما داشته است. از شالیزارهای گیلان و مازندران تا سفره‌های رنگین ایرانی، برنج نه‌تنها یک غذا، بلکه بخشی از هویت ماست.

 

منبع: گل سورو – بررسی تاریخچه برنج سورو و نقش آن در تغذیه جهانی